“Pse gjuha dhe kultura igbo është pjesë qendrore e shkrimit tonë”
Chika Unigwe është një profesoreshë dhe shkrimtare nigeriane me prejardhje igbo. Për të shoqëruar prezantimin e librit të muajit gusht në Klubin e Librit Service95, Half Of A Yellow Sun, nga Chimamanda Ngozi Adichie, Unigwe eksploron rëndësinë e identitetit igbo, një temë qendrore e romanit, dhe shpjegon pse shkrimtarët igbo të kaluar dhe të sotëm festojnë gjuhën dhe kulturën igbo në veprat e tyre
Kasimma Okani, autorja e përmbledhjes së tregimeve të shkurtra All Shades Of Iberibe, dëshiron të përmendë identitetin e saj etnik igbo në fund të biografisë së saj. Kudo që proza e saj shfaqet në internet, ka gjithmonë një rresht ku deklaron se ajo është një shkrimtare igbo. Për të dhe shumë shkrimtarë të tjerë igbo si ne që botojnë në mbarë botën në anglisht, fokusimi i veprave tona në identitetin igbo është i qëllimshëm.
Megjithatë, do të ishte e pamundur të flitej për shkrimin tonë, përdorimin tonë të fjalëve igbo dhe narrativat tona si dritare drejt botës igbo pa përmendur shkrimtarët nigerianë igbo si Chinua Achebe, i njohur ndryshe si babai i letërsisë afrikane, dhe Flora Nwapa, matriarkja e saj. Të dy romanet debutuese të këtyre autorëve, Things Fall Apart (1958) i Achebe dhe Efuru (1966) i Nwapa, kanë në qendër botën igbo, ngjarje të cilat zhvillohen në fshatrat parakoloniale igbo. Libri i Achebe u shkrua dy vjet para pavarësisë së Nigerisë nga Britania, kur pjesa më e madhe e Afrikës ishte ende nën sundimin kolonial, ndërsa ai i Nwapa gjashtë vjet më vonë, kur ‘afrikani’ shihej si ‘ekzotiku tjetër’. Kuptohet që qëllimi i shkrimtarëve ishte të përshkruanin një kulturë po aq të vlefshme sa ajo e kolonialistëve dhe të tregonin se igbo (d.m.th. “afrikani”) nuk është aspak njeriu-fëmijë ekzotik dhe i amësht i përshkruar nga letërsia koloniale, por më tepër një qenie njerëzore e plotë dhe funksionale.
Brezi i ri i shkrimtarëve igbo, të cilit i përket Okani, është më pak i interesuar të demonstrojë humanizmin e popullit igbo, sesa të kremtojë një kulturë dhe gjuhë për të cilën ne jemi shumë krenarë. Merrni, për shembull, librin debutues të Chikodili Emelumadu Dazzling, një roman fantazi për të rinjtë i botuar në Mbretërinë e Bashkuar në fillim të këtij viti rreth një vajze të vogël që duhet ‘të hajë leopardin’. “Të hajë” në këtë kuptim do të konsiderohej një metaforë nga ata që nuk flasin igbo, por kjo është mënyra se si populli igbo shpreh ritin e pranimit në shoqëri. I taa. Për shembull, kushdo që “ha” magji kthehet në shtrigë. Nuk është një metaforë, por më tepër akti i vërtetë i shndërrimit.
Romani debutues i Ukamaka Olisakwe, Ogadinma Or, Everything Will Be Alright (pjesa e dytë e titullit është përkthimi në anglisht i së parës dhe do të thotë “Çdo gjë do të jetë mirë”), u botua në Mbretërinë e Bashkuar në vitin 2020. Për Olisakwe ishte e rëndësishme që termi “ogadinma” të shfaqej në titull, të cilën çdo folës igbo do ta njihte si një klishe që përdoret për të ngushëlluar dikë që po kalon një kohë të vështirë. Në vitin 2016, Chinelo Okparanta botoi Under The Udala Trees në SHBA dhe Mbretërinë e Bashkuar, duke mos bërë asnjë përpjekje për të shpjeguar se çfarë do të thotë ‘udala’ në roman. Kur një student më pyeti se çfarë do të thoshte, i thashë ta kërkonte në Google. Chimamanda Ngozi Adichie, Akwaeke Emezi, EC Osondu, Okey Ndibe, Chigozie Obioma, unë dhe të gjithë shkrimtarët e tjerë igbo që shkruajnë me aq vendosmëri sa NdiIgbo, ne rregullisht i mbështesim shkrimet tona me fjalë igbo dhe i fokusojmë veprat tona në mënyrë të dukshme në kulturën dhe botëkuptimin igbo, pavarësisht se ku zhvillohen ngjarjet. Unë jam e mendimit për ta vendosur qëllimisht igbon në të njëjtin nivel me anglishten, duke mos përdorur shkrimin kursiv për fjalët igbo.
Ndërsa paraardhësit tanë përdorën rrëfimet e tyre për të ekspozuar kulturën igbo në botë, ne ftojmë ‘të tjerët’ në botën tonë, jo thjesht për ta parë gojëhapur si një shfaqje të çuditshme, por për ta përjetuar atë me të gjitha shqisat e tyre. Nuk është publiku evropian/perëndimor ai me të cilin po flasim. Ne nuk kemi nevojë t’i demonstrojmë asgjë atij.
Megjithatë, Perëndimi është i mirëpritur në festën tonë për t’u shqepur së ngrëni abacha, ugba, oriz jollof dhe jam purè. Një nga momentet e mia më krenare si profesoreshë ishte kur një nga studentët e mi amerikanë, i cili nuk kishte qenë kurrë në Afrikë, më përshëndeti me “kedu?”. E kishte mësuar gjatë dy viteve leksionesh me mua dhe duke lexuar shkrimtarët igbo, të cilët nuk e kanë përkthyer asnjëherë atë fjalë.
Fatkeqësisht, megjithëse igbo flitet nga mbi 20 milionë njerëz, ajo është ende në listën e gjuhëve të rrezikuara të UNESCO-s dhe në vitin 2012 u parashikua se do të zhdukej deri në vitin 2025. Sado absurde të duket, kur vizitova Nigerinë juglindore kuptova se rreziku është real. Gjatë një vizite, shkova në kishë në një lagje të klasës së mesme dhe asaj punëtore ku të gjithë fëmijët që më kishin rrethuar flisnin anglisht. Në një shtet ku anglishtja konsiderohet gjuhë e privilegjuar, është e rëndësishme për prindërit që fëmijët e tyre ta mësojnë atë.
Pra, për mua, të shkruarit qëllimisht si artiste igbo nuk është vetëm një mënyrë për të treguar krenarinë time për një kulturë dhe gjuhë kaq të pasur, të larmishme dhe të gjallë, me një fjalor të pasur dhe plot ngjyra, por është gjithashtu një akt domosdoshmërie dhe një çështje urgjente. Proverbi im i preferuar igbo thotë: ‘Ka ana achu aja, ka ikpe n’ ama ndi mmuo’, d.m.th. ‘Le të bëjmë pjesën tonë me sakrificat që na kërkohen dhe nëse gjërat nuk shkojnë mirë, atëherë të fajësohen perënditë’. Rroftë përjetë igbo! Iseeee.
Chika Unigwe lindi dhe u rrit në Enugu, Nigeri, dhe tani jeton në Shtetet e Bashkuara ku punon si asistente pedagoge në Georgetown College & State University dhe Georgia College & State University. Veprat e saj të fundit janë romani The Middle Daughter dhe libri për fëmijë Obioma Plays Football, i disponueshëm gjithashtu në Igbo
