Aktivistët LGBTQIA+ që po krijojnë hapësira të sigurta për komunitetin queer në Kosovë
Këtë qershor, qindra njerëz dolën në rrugët e Prishtinës, kryeqytetit të Kosovës, për të festuar paradën e shtatë radhazi të Krenarisë me sloganin: “Të dua ashtu siç je”. Për shumë njerëz, marshimi është një simbol i shpresës dhe përparimit, dëshmi e mëtejshme e tranzicionit progresiv drejt pranimit publik dhe kremtimit të kulturës queer.
Ky ndryshim u nxit kryesisht nga popullsia e mirënjohur në moshë të re e Kosovës – 55% janë nën 30 vjeç. Që nga shpallja e pavarësisë së vendit në vitin 2008, Kushtetuta e Kosovës e ka njohur orientimin seksual si klasë të mbrojtur nga diskriminimi dhe aktivistët e LGBTQIA+ kanë shprehur gjithnjë e më shumë nevojën për të siguruar barazi përmes legjislacionit të mëtejshëm. Në vitin 2015, ligji “Për mbrojtjen nga diskriminimi” u ndryshua për të përfshirë identitetin gjinor si një klasë të mbrojtur.
Megjithatë, të drejtat e komunitetit LGBTQIA+ vazhdojnë të përballen me sfida serioze sociale dhe ligjore. Në vitet e fundit, parlamenti i Kosovës ka refuzuar të miratojë në dy raste kodin civil të vendit, kryesisht për shkak të një neni që do t’i hapte rrugën legalizimit të unionit civil të të njëjtit seks. Transgjinorët nuk kanë qasje në trajtime mjekësore që afirmojnë gjininë brenda sistemit të kujdesit shëndetësor dhe konservatorizmi social e homofobia vazhdojnë të jenë të përhapura në vend.
Megjithatë, ekziston një komunitet frymëzues që nuk ndalon kurrë së luftuari për një shoqëri më të sigurt dhe më gjithëpërfshirëse për të gjithë. Service95 u takua me katër aktivistë të jashtëzakonshëm të LGBTQIA+ në Prishtinë për të folur rreth konceptit të “një hapësire të sigurt”, çfarë do të thotë për ta dhe sa e rëndësishme është ta mbrosh atë.
Rina Krasniqi – aktore/artiste, 26 vjeç (ajo/asaj)
Në vitin 2021 Rina Krasniqi fitoi famë ndërkombëtare për rolin e saj kryesor në filmin The Albanian Virgin (Virgjëresha shqiptare) i cili u shfaq si premierë në Festivalin Ndërkombëtar të Filmit në Varshavë. Në verën e vitit 2022 filmi fitoi të tre çmimet kryesore të PriFilmFest, Festivali Ndërkombëtar i Filmit në Prishtinë. Përveç çmimit si filmi më i mirë, Krasniqi fitoi çmimin për aktorin dhe aktoren më të mirë.
Filmi tregon jetën e një “virgjëreshe të betuar”, një traditë shekullore shqiptare përmes së cilës disa gra do të betoheshin për beqari dhe do të jetonin si burra në shoqëri, përndryshe patriarkale ku gratë ishin të nënshtruara. Luana, personazhi i interpretuar nga Krasniqi, vendos të bëhet burrë për të shmangur një martesë me mblesëri.
Çmimi i dyfishtë i Krasniqit ka ngjallur kritika dhe lëvdata në Prishtinë, një reflektim i diskutimit që tashmë është duke u zhvilluar në të gjithë industrinë në mbarë botën mbi mundësinë e heqjes së kategorive gjinore për të krijuar një qasje më gjithëpërfshirëse dhe për të njohur artistët jogjinorë.
Krasniqi është krenare që është pjesë e ndryshimit. “Kur je pionier, është normale të marrësh të gjitha goditjet”, thotë ajo, duke iu referuar disa reagimeve negative. “Por është gjithashtu shumë e bukur sepse krijon hapësirë për gjëra të reja. Mendoj se kjo ka kontribuar për këtë këtu në Kosovë. Njerëzit kanë parë se personat queer mund të punojnë, të jenë të suksesshëm dhe të vërtetë me veten e tyre”.
Për Krasniqin, Virgjëresha shqiptare (një bashkëprodhim gjermano-belgo-shqiptar), përveç aspektit profesional, ishte i veçantë edhe në planin personal, sepse në xhirime ajo u njoh me partneren e saj, me të cilën tani jeton mes Prishtinës dhe Brukselit. Ajo beson se ka ndihmuar gjithashtu në tërheqjen e vëmendjes ndaj njerëzimit tonë të përbashkët. “Ne nuk duhet të harrojmë se përveç të qenit queer, ne jemi njerëz”, thotë ajo. “Dhe ne duhet të kujtojmë se hapësira jonë e sigurt është si qenie njerëzore, që nga fëmijëria e deri tani”.
Krasniqi u shfaq për herë të parë në TV në moshën katërvjeçare në një emision televiziv për fëmijë, ku së bashku me motrën e saj këndoi këngën Daba Daba, e cila u shndërrua në një himn për fëmijë për brezin e saj. Që atëherë ajo ka vazhduar të eksplorojë forma të ndryshme arti: ajo është në fakt këngëtare, multi-instrumentiste (piano, kitarë dhe ato me perkusion), aktore teatrale dhe tani aktore filmash e vlerësuar me çmime. Performanca, në çdo formë, ka qenë gjithmonë hapësira e saj e sigurt.
“Përmes aktrimit mund të krijohen personazhe të ndryshëm, me identitete dhe biografi të ndryshme. Kjo për mua është liria më e madhe, zona ime e rehatisë”.
Edon Shileku – aktor & YouTuber, 25 vjeç (ai/atij)
Në prag të paradës së Krenarisë 2023, banesa e Edon Shilekut u shndërrua në studio profesionale, ku ai ka qenë duke xhiruar emisionin e tij të shfaqur së fundmi në YouTube Me men’ ska (Nuk ka asgjë më të mirë se të kesh tru) për gazetën online me qendër në Prishtinë Nacionale.
Emisioni hapet me mohimin e përgjegjësisë: “Nuk rekomandohet për persona mendjembyllur, përveç nëse jeni të hapur për ta hapur”, ku përfshin biseda intime me një grup të ndryshëm kosovarësh të shquar nga bota e kulturës, duke përfshirë aktorë, muzikantë, stilistë, poetë e të tjerë. Shileku përdor përvojat profesionale të mysafirëve të tij si pikënisje për të folur për çështje më të gjera sociale si problemet me sistemin arsimor, shëndetin mendor dhe çështjet e qasjes dhe shfrytëzimit në skenën e artit vendas. Një nga qëllimet e tij është që zëri i queer të dëgjohet publikisht.
Shileku, i cili ka aktruar për një sërë produksionesh të pavarura teatrale dhe i rritur në Prishtinë, është njohës i mirë i skenës kulturore të Kosovës, por që bëri jehonë këtë vit kur iu bashkua Big Brother VIP Kosova, edicionit të parë kosovar të reality show ndërkombëtar. Karizmatik dhe i padruajtur për biseksualitetin e tij dhe personazhin e tij ‘drag’ Victoria Owns, Shileku e ka përdorur sinqeritetin e tij për të thyer barrierat kulturore dhe për të ndihmuar në futjen e përfaqësimit LGBTQIA+ në kulturën e përditshme të Kosovës.
“Njerëzve nga komuniteti nuk u jepet mundësia të shfaqen në TV, në mënyrë që të tjerët të jenë më të informuar”, thotë ai. “Ata më së shumti qëndrojnë në komunitetin e tyre, në ato hapësira që i konsiderojnë ‘të sigurta’”.
Apartamenti ku ai përgatit emisionin e tij në YouTube është një hapësirë e tillë e sigurt. “Momenti kur ndihem i sigurt është kur nuk mendoj se si sillem, si flas, si veproj dhe si lëviz”, shton ai.
Por Shileku nuk mund ta marrë si të mirëqenë këtë siguri. Pas pjesëmarrjes së tij në Big Brother ai filloi të kërcënohej si në publik ashtu edhe në internet, përvoja këto që i rikthyen kujtimet e ngacmimit si fëmijë për shkak të të qenit “shumë femëror”. Më pas ai zbuloi se vëllai i tij 10-vjeçar ngacmohej në shkollë për shkak të tij. “Të gjitha traumat e mia të fëmijërisë u rishfaqën”, thotë ai. “Ishte shumë e dhimbshme”.
Një nga mënyrat se si ai e përballon gjithë këtë stres është duke performuar si drag queen Victoria Owns në evente queer në Prishtinë dhe shtetet fqinje. “Është një formë terapie për mua”, shton Shileku, i cili ëndërron që një ditë të zhvillojë një turne botëror. “Unë e përdor skenën për të larguar frikën. Derdh gjithçka që kam brenda dhe e dua veten për atë që jam”.
Lendi Mustafa – aktivist dhe pronar i një lokali, 26 vjeç (ai/atij)
“Asgjë nuk më gëzonte më shumë se kur mamaja filloi të më thërriste ‘biri im’”, thotë Lendi Mustafa me sytë që shkëlqejnë nga krenaria dhe dhimbja. Me ndërrimin e jetës së nënës së tij në prill të këtij viti, Mustafa ka humbur burimin më të madh të mbështetjes. Mbështetja e nënës së tij e ndihmoi atë në një rrugëtim 10-vjeçar drejt pranimit të identitetit të tij seksual si një transgjinor.
Kjo i dha atij forcën për të dalë dhe për të luftuar për pjesën tjetër të komunitetit queer. Qoftë përmes dokumentimit të tranzicionit të tij në internet, mbajtjes së fjalimeve të fuqishme në Prishtina Pride ose duke u angazhuar në aktivitete të shoqërisë civile për të mbrojtur të rinjtë LGBTQIA+ që përballen me refuzimin ose dhunën nga familjet e tyre, Mustafa është bërë një nga aktivistët më të zëshëm dhe aktiv të Kosovës.
Një pjesë e asaj që e shtyn atë është të kujtojë rininë e tij kur nuk dinte se ku të drejtohej për ndihmë. “Është një ndjesi vetmie kur rritesh pa informacion”, thotë ai. “Je plotësisht i vetmuar. Askush nuk mund ta dijë dhe nëse thua diçka do të shkatërrohesh. Ky ishte ankthi që kisha, se nëse dikush do ta merrte vesh, atëherë nuk do të mund të jetoja më”.
Përmes aktivizmit të tij, Mustafa është i përkushtuar për ta bërë të gjithë Kosovën një vend më të sigurt për komunitetin LGBTQIA+, por beson se është thelbësore para së gjithash të gjesh një ekuilibër brenda vetes. “Ne rritemi në një shoqëri që na bën të mendojmë se nuk është e sigurt të jemi ata që jemi”, shton ai. “Ka pak hapësirë për të qenë vetvetja, kështu që mendoj se është e dobishme të krijojmë një strehë brenda vetes dhe te njëri-tjetri dhe më pas ta sjellim atë ndjesi rehatie në hapësira të reja”.
Në maj të vitit 2022, Mustafa hapi Bubble, i vetmi bar queer në Prishtinë, ku ai u ofron, për të gjithë ata që shkelin atje, të njëjtën lloj mbështetjeje që mori nga nëna e tij. Përveç organizimit të rregullt të shfaqjeve të stilit ‘drag’, stafi i Bubble mbledh fonde për të ndihmuar transgjinorët të kenë akses në kujdesin mjekësor që afirmon gjininë.
“Bubble është një hapësirë e sigurt e krijuar për të tjerët. Është një vend ku komuniteti mund të bashkohet dhe të japë dashuri”, thotë ai. “Pra, nëse nesër nuk ka ndonjë vend të sigurt për ju, të paktën mund të vini në Bubble”.
Erblin Nushi/Adelina Rose – regjisor/drag queen, 31 vjeç (ata-ato/atyre)
Adelina Rose u shfaq në skenë për herë të parë në vitin 2018 në barin e homoseksualëve Pieces në Greenwich Village, Nju Jork. Drag queen i luajtur nga Erblin Nushi, që ishte 25 vjeç kur Adelina debutoi, tashmë është mysafir i shpeshtë në Bubble.
Nushi, një regjisor, nuk shpresonte kurrë që të ndërtonte një jetë në Kosovë. Ndonëse u rritën aty, në moshën 17-vjeçare u shpërngulën në SHBA dhe qëndruan atje derisa filmi i tyre i parë i riktheu në Kosovë disa vite më parë. Rezultati, I Love You More (që do të shfaqet premierë në muajt e ardhshëm), merr identitetin queer në Kosovë si pikënisje për të folur për dashurinë në marrëdhëniet familjare.
“Filmi nuk ka të bëjë aq shumë me vështirësinë e të qenit homoseksual në Kosovë”, thotë Nushi. “Doja të përcillja një mesazh dashurie mes një djali dhe një nëne, sepse fatkeqësisht jo shumë njerëz mund të thonë se e kanë këtë këtu”. Në të vërtetë, sipas përvojës së Nushit, shumë njerëz queer në Kosovë nuk e marrin atë dashuri.
Gjatë realizimit të filmit, Nushi u mahnit nga vrulli i lëvizjes queer dhe vendosi të qëndronte për të qenë pjesë e ndryshimit. “Pas kthimit, vura re se Kosova ka bërë përparime të mëdha; njerëzit në komunitet bëjnë gjëra të ndryshme në fusha të ndryshme”, thonë ata. “Doja të kontribuoja nëpërmjet artit, stilit ‘drag’ dhe filmit”.
Një nga betejat e vazhdueshme është ajo e unionit civil të të njëjtit seks. “Sistemi nuk na lejon të bëjmë atë që çdo familje heteroseksuale mund të bëjë”, shtojnë ata. Synimi i Nushit është të ndihmojë lëvizjen të arrijë barazinë e plotë shoqërore dhe juridike.
Personazhi drag i Nushit, Adelina Rose, është pjesë thelbësore e aktivizmit të tyre. Emri Adelina vjen nga Grande Dame skenës pop kosovare, Adelina Ismaili, e cila është shumë e dashur nga komuniteti queer për mbështetjen e saj të hapur, ndërsa Rose nga tufat e luleve në Pejë, qyteti ku u rrit Erblini.
Edhe veshjet e tyre tregojnë një histori. Fustani korse me dantella të kuqe, i preferuari i Adelinës, u vesh për herë të parë nga motra e saj 19 vjet më parë në mbrëmjen e maturës. “U magjepsa kur ajo e veshi atë dhe gjithmonë kam ëndërruar ta vesh”, thonë ata. Është vetëm një nga disa fustanet që ka bërë nëna e Nushit, e cila është rrobaqepëse. “Ndonjëherë më kërkonte që t’i provoja rrobat, sikur të isha manekini i saj”.
Adelina Rose performon shpesh në Bubble, një hapësirë që i kujton dhomën e gjumit, ku filloi gjithçka. “Ajo ishte hapësira ime e sigurt, sepse në dhomën time ishte gjithmonë sikur të isha në një botë tjetër”, shton Nushi. “Pas gjithë këtyre viteve, ajo hapësirë e sigurt e ka emrin Bubble. Gjithçka që bëja në dhomën time, tani e bëj këtu, para një publiku. Më parë e bëja para pasqyrës, tani para 200 njerëzve”.
Besa Luci është gazetare që jeton në Prishtinë. Ajo është bashkëthemeluese dhe kryeredaktore e revistës Kosovo 2.0
